zondag 1 maart 2015

VARIATIES

Zelden heb ik een boek zo traag gelezen als de roman ‘Contrapunt’ van Anna Enquist. In dit boek verwerkt de schrijfster de dood van haar dochter die door een tragisch dodehoek-ongeval om het leven kwam. Dat doet ze aan de hand van de Goldberg Variaties van Bach.

Ik ben een groot liefhebber van de Goldberg Variaties, vooral in de uitvoering door meesterpianist Glenn Gould van 1981. Gould voert je met zijn volstrekt eigenzinnige interpretatie van de aria en de dertig variaties langs allerlei emoties en schakeringen van menselijkheid. Het muziekstuk mondt uit in een majestueus quodlibet in de laatste variatie; een potpourri van de volksliederen ‘ich bin so lange nicht bei dir gewest’ en ‘Kraut und Rüben’. En daarna nog eenmaal de broze, naïeve aria.

Anna Enquist beschrijft hoe haar hoofdpersoon, ‘de vrouw’, achter de vleugel de variaties bestudeert en speelt. Bij elke variatie heeft zij een associatie met een anekdote uit het leven van ‘de dochter’. Ik vorderde zo traag in het boek omdat ik na elke variatie ook de uitvoering ervan door Glenn Gould beluisterde. Per keer beperkte ik mij tot drie variaties/hoofdstukken en dan liet ik boek en cd weer even rusten.

‘De vrouw’ van Anna Enquist analyseert het muziekstuk en haar gevoelens op een wetenschappelijke manier. Toch wordt ze gaandeweg steeds bozer en geagiteerder, net als de variaties. Geagiteerd omdat het einde nadert, geagiteerd omdat ze niet langer bij haar dochter kan verkeren. Geagiteerd omdat ze de tijd niet meer kan uitstellen met variaties.

Variaties zetten de tijd stil en toch verstrijkt die. Enquist beschrijft de worsteling daarmee en plaatst die in de zeer wrange context van de rouw. “Muziek verstoorde en vertroebelde het gewone tijdsbewustzijn, dacht de vrouw, maar je kon dat hebben omdat je door dezelfde muziek in een heldere structuur werd geplaatst. Ik zoek verlossing uit de meedogenloos doorstromende tijd, en de structuur die mij redt wrijft me de eindigheid in mijn gezicht.” (Variatie 27)

En dan komt de laatste variatie. Pas nu wordt de dood van de dochter vermeld. Glenn Gould speelt deze variatie sidderend, schommelend en grommend. Twee volksliedjes door elkaar en een overweldigend verdriet: ‘Ich bin so lange nicht bei dir gewest, rück her, rück her’. Maar deze apotheose plaatst de hele reeks variaties in een zinnig perspectief; hier móesten ze in uitmonden.

De partituur volgend speelt de vrouw daarna nog eenmaal de aria. “‘Kom eens,’ zegt ze tegen haar dochter. ‘Ik ga iets voor je spelen. Ik heb er heel hard op gestudeerd. Luister maar.’” (Aria da capo)

‘Contrapunt’ is een monument voor een gestorven dochter. Maar het is ook een monument voor variaties, die de meedogenloosheid van het lineaire tijdsgewricht verzachten.

NB De link verwijst naar variatie 26 t/m 30 + aria. Variatie 30 begint op 4.19)

Geen opmerkingen:

Een reactie posten